KHÁM PHÁ NGUỒN GỐC NƯỚC MẮM VIỆT NAM

Nguồn gốc nước mắm Việt

Nước mắm – một trong những gia vị không thể thiếu trong ẩm thực Việt Nam, mang trong mình một câu chuyện dài và đầy hấp dẫn về nguồn gốc và sự phát triển. Qua hàng thế kỷ, quy trình sản xuất nước mắm vẫn giữ được những nét truyền thống độc đáo, tạo nên hương vị đậm đà và đặc trưng. Hãy cùng khám phá nguồn gốc nước mắm Việt, từ những bước khởi đầu giản dị đến vị thế quan trọng trong bữa ăn hàng ngày của người Việt.

LỊCH SỬ NGUỒN GỐC NƯỚC MẮM 

Khi nhắc về nguồn gốc nước mắm Việt Nam, không thể không nói đến thời kỳ đế chế La Mã bị sụp đổ, khi Garum – loại nước mắm nổi tiếng của Italia – dần bị mai một. May mắn thay, nhờ vào sự giao thương qua Con đường Tơ lụa, phương pháp làm Garum đã được các thương nhân La Mã truyền bá. Nhờ vậy, Garum không chỉ không biến mất mà còn lan tỏa đến nhiều khu vực khác trên thế giới.

Garum du nhập vào Champa qua con đường tơ lụa
Garum du nhập vào Champa qua con đường tơ lụa

Hành trình của Garum theo Con đường Tơ lụa bắt đầu từ cực tây thành Roma, đi dọc bờ biển Nam Ấn Độ, vào Thái Bình Dương và cập bến tại vương quốc Champa. Điều này cho thấy, Champa chính là cái nôi của nước mắm Việt Nam, chứ không phải do người Pháp mang đến khi xâm lược.

Sau khi Champa hoàn toàn sáp nhập vào Đại Việt năm 1963, Garum đã trở thành một gia vị phổ biến dưới tên gọi mắm nước. Người Champa ở Phan Thiết ngày nay chính là những người đầu tiên giới thiệu nước mắm tại Việt Nam. Từ đó, loại gia vị này đã lan rộng ra khắp các tỉnh thành trong cả nước. Mỗi vùng miền lại có sự thay đổi nhất định về hương vị nước mắm do phương pháp sản xuất khác nhau.

Nước mắm luôn có một vị trí nhất định trong lòng thực khách
Nước mắm luôn có một vị trí nhất định trong lòng thực khách

So sánh với các quốc gia Đông Nam Á khác, Việt Nam có lịch sử làm nước mắm lâu đời nhất. Điều này được minh chứng bởi những tư liệu lịch sử mà các nhà nghiên cứu đã thu thập được. Một bằng chứng rõ ràng là sắc lệnh của vua Tống Chân Tông năm 997, bãi bỏ việc cống nạp nước mắm mà các triều đại Trung Hoa trước đã áp đặt lên Đại Việt. Lịch sử nước mắm Việt Nam còn được ghi chép chi tiết trong cuốn Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (1697), nơi nước mắm được nhắc đến như một loại gia vị đặc trưng, quen thuộc trong đời sống hàng ngày của người dân.

Nước mắm Việt Nam có một lịch sử rất lâu đời, đủ để khẳng định rằng đây chính là “quốc hồn – quốc túy” mà nhiều thế hệ người Việt đã và đang bảo tồn và phát huy. Không chỉ là gia vị đặc trưng, nước mắm còn là loại nước chấm tạo nên linh hồn cho các món ăn truyền thống, là niềm tự hào khi nói đến ẩm thực Việt Nam.

>>> Nem Thủ Đức – Mang Hương Vị Sài Gòn Xưa Đến Hiện Tại

NGUỒN GỐC NƯỚC MẮM VIỆT

Sử chép rằng, hơn ngàn năm trước, dưới triều Tiền Lê, nước Đại Cồ Việt đã phải cống nạp nước mắm cho nhà Tống. Vào thời điểm đó, Đại Cồ Việt chỉ quản lý đến châu Hoan và châu Ái (nay là Thanh Hóa và Nghệ An). Có thể mắm đã xuất hiện từ thời ấy, nhưng chủ yếu là mắm cái, và nước mắm chỉ là sản phẩm phụ – thứ nước tiết ra từ quá trình làm mắm. Nước mắm thời đó được gọi là gì? “Lệ ngư” chăng?

Vào đầu thế kỷ 17, thừa sai người Ý Cristoforo Borri được cử đến An Nam để truyền giáo và ở lại đây trong sáu hoặc bảy năm. Trong tác phẩm “Xứ Đàng Trong năm 1621,” ông đã mô tả về nước mắm như sau:

… Thực ra người Đàng Trong ăn cá nhiều hơn ăn thịt. Họ chuyên chú đánh cá chủ yếu là vì họ rất ham thứ nước “sốt” gọi là balaciam làm bằng cá ướp muối cho mềm và làm nhão ra trong nước. Đây là một thứ nước cốt cay cay tựa như mù tạt (moutarde) của ta, nhà nào cũng dự trữ một lượng lớn đựng đầy trong chum, vại như tại nhiều nơi ở châu Âu, người ta dự trữ rượu. Thứ nước cá này dùng một mình thì không nuốt được, nhưng được dùng để gợi nên hương vị, kích thích tì vị để ăn cơm vốn nhạt nhẽo và không có mùi vị nếu không có thứ nước đó…

Nước mắm Phan Thiết 1935. Tranh của học sinh Trường Vẽ Gia Định, Monographie dessinée de l’Indochine, NXB Paul Geuthner
Nước mắm Phan Thiết 1935. Tranh của học sinh Trường Vẽ Gia Định, Monographie dessinée de l’Indochine, NXB Paul Geuthner

Giữa thế kỷ 18, khi Đàng Ngoài mở rộng ảnh hưởng sang Đàng Trong, Lê Quý Đôn được bổ nhiệm làm Hiệp trấn xứ Thuận Hóa (bao gồm Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế). Vào năm 1776, ông ghi trong cuốn “Phủ biên Tạp lục” rằng khu vực này đã thu thuế nước mắm thay cho thuế thân.

Dù cả Cristoforo Borri và Lê Quý Đôn không cung cấp thông tin chi tiết về cách làm nước mắm của dân Đàng. Trong thời kỳ đó, việc thu thuế nước mắm cho thấy loại gia vị này đã được sử dụng phổ biến, mặc dù chỉ sản xuất ở quy mô gia đình và không phải là hàng hóa quý hiếm như ở La Mã hay Hy Lạp.

Năm 1931, J. Guillerm đã viết một bài báo có tiêu đề “Kỹ nghệ nước mắm ở Đông Dương” đăng trên tạp chí Các Viện Pasteur Đông Dương. Trong bài báo, ông đã tổng quan về lịch sử nước mắm, phân tích kỹ lưỡng kỹ thuật sản xuất nước mắm từ góc độ khoa học, đồng thời đề cập đến việc buôn bán nước mắm ở Đông Dương, những gian lận liên quan, và các biện pháp của chính quyền thuộc địa nhằm đối phó với nạn nước mắm giả.

Ông Bát Xì bắt đầu sự nghiệp trong ngành nước mắm tại Phan Thiết vào đầu thế kỷ 20. Mặc dù có thể nói rằng ông đã đóng góp quan trọng trong việc phát triển nghề nước mắm tại Phan Thiết, nhưng việc gọi ông là “ông tổ” của ngành nước mắm có thể được coi là một sự thổi phồng quá mức.

Mía Ghim – Món Ăn Vặt Nổi Tiếng Sài Gòn Xưa

Kể từ thế kỷ 17, khi các chúa Nguyễn mở rộng ảnh hưởng vào miền Nam, nước mắm – với cách chế biến và hương vị gần giống như nước mắm hiện đại – đã xuất hiện từ thời kỳ này. Nguồn gốc của nước mắm có thể bắt nguồn từ vùng Nam Trung Bộ, bao gồm các khu vực như Bình Thuận, Quảng Trị, với các loại nước mắm nổi tiếng như Mỹ Thủy (Quảng Trị), Cửa Đại, Cửa Khe (Quảng – Đà), và kéo dài đến tận Phan Thiết.

Nước mắm là một đặc sản nổi tiếng của Việt Nam và có thể đã xuất hiện từ trước thời kỳ các chúa Nguyễn, trải qua hàng thế kỷ lịch sử.

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Zalo
Hotline
Zalo Zalo
Hotline Hotline