Những tòa nhà có tuổi đời hơn 100 năm tại Sài Gòn không chỉ là chứng nhân của lịch sử mà còn là biểu tượng của phong cách kiến trúc đã tồn tại qua nhiều thế kỷ. Từ những tòa nhà mang dấu ấn thuộc địa Pháp đến những di sản văn hóa quý báu vẫn giữ nguyên vẻ đẹp cổ kính, lôi cuốn. Bài viết này sẽ dẫn dắt bạn khám phá những tòa nhà lịch sử ở Sài Gòn, mở ra một cái nhìn sâu sắc về sự kết hợp tinh tế giữa quá khứ và hiện tại.
TRỤ SỞ SHELL VIỆT NAM
Dưới thời Pháp thuộc, tòa nhà này là trụ sở của Compagnie Franco-Asiatique des Pétroles, một công ty chuyên về lĩnh vực xăng dầu. Công ty này bắt đầu hoạt động tại Sài Gòn từ năm 1911, ban đầu đặt tại số 4 đường d’Adran (từ năm 1955 đổi thành Võ Di Nguy, nay là Hồ Tùng Mậu). Đến năm 1923, công ty chuyển văn phòng tới số 100 đại lộ de la Somme (sau này đổi tên thành Hàm Nghi).
Trong khoảng thời gian đó, các chi nhánh của công ty cũng được mở tại Hải Phòng và Tourane (tức Đà Nẵng). Đến năm 1930, công ty xây dựng trụ sở mới khang trang hơn tại số 15 đại lộ Norodom. Vào năm 1952, sau khi Compagnie Franco-Asiatique des Pétroles rút khỏi Đông Dương, tòa nhà này trở thành trụ sở chính của Shell Việt Nam, với biểu tượng hình con sò đặc trưng trên đỉnh.
Sau năm 1955, ngã ba nơi tòa nhà tọa lạc được đổi tên thành ngã ba Thống Nhất – Cường Để. Trước năm 1975, Shell chiếm hơn 60% thị phần xăng dầu tại miền Nam. Ngày nay, tòa nhà này là trụ sở của Tổng công ty xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), và biểu tượng con sò của Shell đã được thay thế bằng chữ P của Petrolimex.
>>> Câu Chuyện Của Ba Thương Xá Nổi Tiếng Sài Gòn Xưa: Hành Trình Từ Vinh Quang Đến Hoài Niệm
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM
Trong thời kỳ Pháp thuộc, tòa nhà này từng là trụ sở của Ngân hàng Đông Dương tại Việt Nam, một chi nhánh của Banquе dе I’Indochinе (BIC), được thành lập vào ngày 21 tháng 1 năm 1875 tại Paris. Nhiệm vụ chính của ngân hàng là phát hành tiền tệ cho các thuộc địa Pháp tại châu Á và điều hành các lợi ích kinh tế của Pháp ở khu vực Viễn Đông. Hai chi nhánh đầu tiên được đặt tại Sài Gòn và Hải Phòng, đảm nhận việc phát hành đồng bạc Đông Dương, thay thế các loại tiền tệ cũ và kiểm soát nền kinh tế của các xứ thuộc địa.
Sau năm 1953, các chi nhánh của Ngân hàng Đông Dương tại Việt Nam dần bị giải thể, và nhiệm vụ phát hành tiền tệ được chuyển giao cho Viện Phát hành Quốc gia Việt, Miên, Lào từ năm 1951. Đến năm 1955, tòa nhà này trở thành trụ sở của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam, ngân hàng trung ương của Việt Nam Cộng Hòa, tiếp nhận các nhiệm vụ trước đó của Ngân hàng Đông Dương. Sau năm 1975, nơi đây trở thành trụ sở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, và tòa nhà vẫn giữ nguyên kiến trúc độc đáo đến ngày nay.
TÒA NHÀ CÓ TUỔI ĐỜI HƠN 100 NĂM TẠI SÀI GÒN – KHO BẠC NHÀ NƯỚC
Trong thời kỳ Pháp thuộc, tòa nhà này từng là trụ sở Kho bạc Sài Gòn và sau năm 1955, nơi đây trở thành Tổng Nha Ngân Khố Sài Gòn, tọa lạc trên đường Nguyễn Huệ. Địa điểm này được xây dựng trên nền của chợ Cũ, trước đó nằm trên con đường Kinh Lớn. Về sau, con đường Kinh Lớn được đổi tên thành Charner, và chợ Cũ bị dỡ bỏ sau khi chợ Bến Thành được xây dựng. Hiện nay, tòa nhà Kho bạc Nhà Nước này nằm trên đường Nguyễn Huệ, giữa các đoạn đường Ngô Đức Kế và Hải Triều, phía sau lưng tòa nhà Bitexco.
DINH XÃ TÂY – TÒA ĐÔ CHÁNH
Dinh Xã Tây được xây dựng trong suốt 11 năm và hoàn thành vào năm 1909, tọa lạc tại vị trí sầm uất bậc nhất Sài Gòn, ở cuối đường Charner (nay là Nguyễn Huệ), với tầm nhìn hướng ra sông Sài Gòn. Kiến trúc của tòa nhà này được lấy cảm hứng từ các tháp chuông ở miền Bắc nước Pháp.
Trên mặt trước của tòa nhà có dòng chữ “Hôtel de Ville,” có nghĩa là Tòa Thị Chính trong tiếng Anh. Trong thời kỳ Việt Nam Cộng Hòa, dinh này được gọi là Tòa Đô Chánh, nơi diễn ra các hoạt động hành chính của chính quyền thủ đô. Hiện nay, tòa nhà là trụ sở của Ủy ban Nhân dân TP.HCM.
TÒA NHÀ SỞ HỎA XA
Ngay cạnh chợ Bến Thành là một tòa nhà nổi tiếng đã tồn tại hơn một thế kỷ, đó chính là Sở Hỏa Xa, được khánh thành cùng thời điểm với chợ. Tòa nhà này ban đầu là trụ sở của Công ty Đường sắt Đông Dương (Chemins de fer de l’Indochine – CFI), được khởi công xây dựng vào năm 1910 và hoàn thành vào năm 1914, dùng để điều hành mạng lưới xe lửa ở miền Nam. Đến tháng 5 năm 1952, tòa nhà trở thành trụ sở của Hỏa Xa Việt Nam, dưới sự quản lý của Bộ Công Trình Công Cộng và Vận Tải.
HỘI TRƯỜNG DIÊN HỒNG
Hội Trường Diên Hồng từng là trụ sở của Thượng Nghị Viện trong thời kỳ Đệ Nhị Cộng Hòa. Dưới thời Pháp thuộc, đây là tòa nhà có tên gọi Chambrе de Commеrcе, được xây dựng vào năm 1928 trên đường Quai de Belgique, tại góc giao với đường Mac Mahon. Sau năm 1955, hai con đường này được đổi tên thành Bến Chương Dương và Công Lý, nay là Võ Văn Kiệt và Nam Kỳ Khởi Nghĩa.
Chambrе de Commеrcе có nghĩa là Phòng Thương Mại. Đây là tòa nhà thương mại thứ hai được Pháp xây dựng tại Sài Gòn, sau tòa nhà đầu tiên hoàn thành vào năm 1867 tại số 11 Rigault de Genouilly (hiện là Công Trường Mê Linh). Tòa nhà đầu tiên này hiện vẫn còn tồn tại và đã trở thành một quán bar. Năm 1927, chính quyền Pháp quyết định xây dựng một trụ sở phòng thương mại mới, lớn hơn và hoành tráng hơn, bên cạnh rạch Bến Nghé. Công trình hoàn thành vào năm 1928, với phong cách kiến trúc tân cổ điển, có những nét ảnh hưởng từ nghệ thuật Chăm và Khmer.
Năm 1945, khi Nhật chiếm đóng Đông Dương, tòa nhà này trở thành trung tâm thẩm vấn của quân đội Nhật. Sau khi Pháp tái chiếm Đông Dương, nó được sử dụng làm trụ sở quân sự cho đến năm 1955, khi Pháp rút khỏi khu vực. Tòa nhà sau đó được chuyển đổi thành trung tâm hội nghị, mang tên Hội Trường Diên Hồng, gợi nhớ về Hội nghị Diên Hồng thời nhà Trần. Con đường phía trước hội trường cũng được đặt tên là Bến Chương Dương để tưởng nhớ chiến thắng quân Mông Nguyên. Hội trường này trở thành nơi diễn ra những phiên họp quan trọng trong thời kỳ Đệ Nhất Cộng Hòa.
Đến thời Đệ Nhị Cộng Hòa, sau khi hiến pháp thay đổi vào năm 1967, Quốc Hội được chia thành hai viện. Trong khi Hạ Nghị Viện đặt tại trụ sở Quốc Hội cũ, Hội Trường Diên Hồng trở thành trụ sở của Thượng Nghị Viện cho đến năm 1975.
Sau 1975, tòa nhà được dùng làm trụ sở của công ty thương mại Imexco. Đến 1996, nó được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước tiếp quản và vào năm 2000, sau khi được cải tạo, tòa nhà trở thành Trung tâm Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HoSTC). Đây là nơi đầu tiên tại Việt Nam tổ chức các hoạt động giao dịch chứng khoán chính thức. Năm 2007, nơi này được đổi tên thành Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM và giữ vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính cho đến nay.
TÒA ÁN SÀI GÒN
Palais de Justice de Saigon, hay còn được biết đến là Tòa án Sài Gòn dưới thời Pháp thuộc. Sau năm 1955, công trình này thường được gọi với tên Tòa Pháp Đình. Kể từ năm 1975 đến nay, nơi đây đã trở thành Tòa Án Nhân Dân.
TÒA NHÀ THUẾ QUAN
Ngay tại đầu đại lộ Hàm Nghi, đoạn Bến Bạch Đằng, có một tòa nhà cổ kính từng là trụ sở của Tổng Nha Quan Thuế (hiện là Chi cục Hải Quan), được xây dựng chỉ vài năm sau khi Pháp chiếm đóng Gia Định. Ban đầu, vị trí này thuộc về ông Wang Tai (Vương Thái) với một công trình được xây vào năm 1867. Tòa nhà từng đóng vai trò là Tòa Thị trưởng Sài Gòn trong vài tháng, sau đó trở thành trụ sở Phòng Thương mại, rồi chuyển đổi thành khách sạn Cosmopolitan.
Đến năm 1882, chính quyền Pháp tại Sài Gòn đã mua lại công trình này để cải tạo thành các văn phòng thuế vụ. Tuy nhiên, do không đáp ứng đủ nhu cầu, tòa nhà cũ bị dỡ bỏ để xây dựng lại theo thiết kế của kiến trúc sư Foulhoux, hoàn thành năm 1887 và mang tên Hôtel des Douanes. Sau đó, tòa nhà được mở rộng thêm về phía đường Bến Bạch Đằng và vẫn giữ được nét kiến trúc ban đầu cho đến ngày nay.