CÔNG VIÊN BÁCH TÙNG DIỆP – “VƯỜN TÂY BAN NHA” GIỮA LÒNG SÀI GÒN

Công viên Bách Tùng Diệp là nơi gắn liền với không ít cư dân Sài Thành. Nhưng ít ai biết, phía sau công viên xanh ngợp gắn liền với nhiều thế hệ lại ẩn chứa câu chuyện thú vị khiến ai nghe xong cũng mấy phần trầm trồ. Để biết thêm nhiều thông tin về công viên đặc biệt này thì hãy cùng Đỡ Buồn tìm hiểu thông qua bài viết dưới đây nhé!

NHỮNG CÂU CHUYỆN THÚ VỊ VỀ CÔNG VIÊN “BÁCH TÙNG DIỆP”

Công viên Bách Tùng Diệp hay còn được biết tới là công viên Lý Tự Trọng tọa lạc ngay trung tâm quận 1. Có một cái tên rất mỹ miều là “Jardin d’Espagne” (Vườn Tây Ban Nha), đây là một công viên xanh rợp bóng mát ngay trong lòng Sài Gòn phồn hoa.

Trước đây, công viên Bách Tùng Diệp bị chính phủ Tây Ban Nha bỏ trống trong suốt 60 năm. Năm 1927, khu vực này được chọn để quy hoạch để trở thành Tổng Lãnh sự quán Anh tại Sài Gòn. Nhưng có một vài biến cố khiến nơi này không được chọn theo kế hoạch ban đầu.

Năm 1859, sử sách ghi lại sự kiện lực lượng hải quân Tây Ban Nha liên quân với Pháp xâm chiếm Nam Kỳ. Ngày 20 tháng 7 năm 1857, sự kiện vị giám mục Bắc Kỳ người Tây Ban Nha, Jose Sanjurjo bị hành quyết là nguyên nhân gây ra cuộc tham chiến này. Binh lính Tây Ban Nha tham gia cuộc chiến tại Việt Nam được điều động chính từ Philippines.

Một số con đường ở Sài Gòn: Rue Isabella, Rue Isabella II và Rue Palanca được đặt tên để tôn vinh Tây Ban Nha. 

Ngày  8 tháng 11 năm 1928,  biên bản Hội đồng Thuộc địa, các Hiệp định Công ước lần lượt được ký kết. Công ước ngày 15 tháng 5 năm 1864 do Quyền Lãnh sự Tây Ban Nha, ông Manuel M Caballero đặt viết ký.

Người kế nhiệm là ông  Fédérico Taque ký công ước vào ngày 31 tháng 1 năm 1866. Nội dung được thỏa thuận trong Công ước, chính phủ Tây Ban Nha được chính phủ trao cho một lô đất 3000 m² nằm ở phía bắc ngã ba đường Rue Lagrandière và đường Rue Mac-Mahon (nay là ngã ba Lý Tự Trọng và Nam Kỳ Khởi Nghĩa).

Việc nhượng lại vùng đất này thể hiện tấm lòng biết ơn Tây Ban Nha đã tham gia cuộc chinh phạt Nam Kỳ và không nhằm mục đích thương mại, tuy nhiên điều kiện đi kèm là vùng đất này chỉ được sử dụng để xây Lãnh sự quán Tây Ban Nha.

Đáng tiếc thay, đến khi phái đoàn Tây Ban Nha rời Sài Gòn thì nơi này vẫn chưa xây dựng được một lãnh sự quán. Thời gian phái đoàn Tây Ban Nha ở lại, nơi đây chỉ xây dựng một ngôi nhà cổ của người An Nam làm nơi nghỉ ngơi của các sĩ quan hải quân Tây Ban Nha. Thời gian sau này, các vấn đề về ngoại giao của Tây Ban Nha tại Nam Kỳ đã được xử lý thông qua cơ quan có tên gọi là cơ quan Ủy quyền lãnh sự Bồ Đào Nha.

Trong nửa thế kỷ tiếp theo, khu vực này dần trở thành nơi có nhiều cơ quan quan trọng bao gồm các Tòa án Pháp luật, Nhà tù Trung tâm thành phố và Dinh Phó Thống đốc Nam Kỳ. Mảnh đất này được đặt cho cái tên rất mỹ miều là Jardin d’Espagne.

Jardin d’Espagne trong giai đoạn này được chăm sóc bởi những nhân viên cần mẫn của Thảo Cầm Viên, họ đóng vai trò quan trọng trong việc chăm sóc thảm cỏ vườn hoa và các cây cổ thụ lâu năm trong vườn.

Vào năm 1919, Tổng Lãnh sự quán Vương quốc Anh tìm kiếm một mảnh đất thích hợp để xây lãnh sự quán lớn hơn và họ cho rằng, Jardin d’Espagne đã một mảnh đất quá thích hợp để làm việc này. Không chần chừ lâu, cuối năm đó Tổng lãnh sự Anh đã viết thư cho Giám đốc chính quyền địa phương Pháp để xin nhượng lại vùng đất này từ chính phủ Tây Ban Nha cho chính phủ Anh, với đề nghị cho Vương quốc Anh xây dựng lãnh sự quán trong khuôn viên của Jardin d’Espagne.

Trong suốt gần mười năm, nhiều cuộc đàm phán ba chiều giữa Pháp, Tây Ban Nha và Vương quốc Anh liên tục được tiến hành nhưng chưa thể có tiếng nói chung. Đến ngày 10 tháng 11 năm 1927, ông  F Grosvenor Gorton đại diện cho Tổng Lãnh sự quán Vương quốc Anh nhận sự chuyển nhượng vùng đất Jardin d’Espagne từ ông Brodeur thuộc cơ quan Ủy quyền lãnh sự quán Bồ Đào Nha. Chính phủ Nam Kỳ thời bấy giờ cũng đồng ý dùng mảnh đất này để xây dựng lãnh sự quán Anh. 

Tuy nhiên mọi việc lại không diễn ra theo dự định. Vào tháng 12 năm 1927, sau khi thực hiện cuộc khảo sát  về Jardin d’Espagne đã gặp phải không ít vấn đề khiến người Anh ngần ngại, đành thông báo cho chính quyền Nam Kỳ.

Vào đầu năm 1928, Thống đốc Nam Kỳ bấy giờ là ông Paul Blanchard de la Brosse đã viết cho Tổng lãnh sự quán Vương quốc Anh rằng: “Khi chuyển nhượng, ngài đã đề cập tới những bất cập của khu đất này, liên quan đến chức năng làm lãnh sự quán, và thông báo với tôi rằng ngài sẽ xem xét việc trao đổi lô đất này với một lô đất khác trong thành phố thông qua qua Domain Locale (Cục Địa Bạ).”

Paul Blanchard de la Brosse sau đó đã gửi một báo cáo tiếp theo tới Hội đồng Thuộc địa. Trong báo cáo phần nào giúp chúng ta hiểu hơn về các vấn đề mà phái đoàn Anh gặp phải và cho chúng ta biết thêm về vùng đất được xem xét trong việc trao đổi với Jardin d’Espagne:

“Đầu tiên, Tổng lãnh sự của Vương quốc Anh đã lưu ý rằng diện tích của vùng đất này quá nhỏ để xây dựng một tòa lãnh sự quán, và thứ hai đất ở Jardin d’Espagne có vẻ không thuận lợi cho việc xây dựng lãnh sự quán. Về phần chúng tôi, chính quyền địa phương đã thể hiện mối quan tâm của họ tới việc duy trì chức năng hiện tại của khu vườn, như một quảng trường thuận tiện cho người đi bộ và cho trẻ em vui chơi ở khu vực trung tâm.

Do đó, nguyên tắc trao đổi đất này với Lô số 7 của Đại lộ Norodom theo kế hoạch phân khu đang được xem xét. Lô đất mới này nằm giữa Đại lộ Norodom (nay là đường Lê Duẩn), Rue de Massiges (nay là đường Mạc Đĩnh Chi) và Rue Lucien Mossard (nay là đường Nguyễn Du), có diện tích 3.548m² và giá trị thị trường tương đương với Jardin d’Espagne.”

Sau khi lời đề nghị được đưa ra, cuối tháng 4 năm 1928. Tổng lãnh sự quán Anh đã viết thư trả lời cho Thống Đốc Nam Kỳ, trong thư phía nước Anh đồng ý trao đổi lô đất Jardin d’Espagne để đổi lấy lô đất trên Đại lộ Norodom, phần lô đất này sẽ được dùng để xây lãnh sự quán.

Theo một báo cáo khác vào ngày 26 tháng 11 năm 1928 nói rằng địa thế của Jardin d’Espagne không phù hợp cho việc xây dựng lãnh sự quán Anh do có vị trí đối diện cung điện của Phó Thống đốc Nam Kỳ trên đường Rue Lagrandière.

NHỮNG HÌNH ẢNH TƯƠI MÁT CỦA “KHU VƯỜN TÂY BAN NHA” Ở SÀI GÒN XƯA

Vào năm 1928, tờ báo “Les Annales Coloniales” đã xuất bản một bài báo có tiêu đề “Lãnh sự quán tương lai của Anh tại Sài Gòn”, nội dung trong tờ báo này ghi chép lại việc trao đổi Jardin d’Espagne với lô đất trên Đại lộ Norodom, và cho biết kế hoạch xây tòa nhà lãnh sự mới sẽ nhiều kiến trúc sư người Anh giám sát.

Công trình này sẽ được lập tại Luân Đôn và thực hiện tại Sài Gòn. Thiết kế của tòa lãnh sự quán Anh tại Sài Gòn sẽ mang màu sắc Nam Kỳ và có lối kiến trúc phổ thông, thiết kế sẽ có nét tương đồng với các thiết kế của các lãnh sự quán Anh tại Băng Cốc và một số thành phố lớn ở Trung Quốc.

Sau khi bàn giao, Tổng Lãnh sự quán của Anh đã nhanh chóng cho xây dựng. Việc xây dựng này mất tới vài năm nhưng lại không được khánh thành cho đến năm 1934. Đáng tiếc thay, tới ngày nay không còn tấm ảnh nào ghi lại hình ảnh công trình này.

Vào năm 1944, do bị ảnh hưởng vì bom của quân Đồng minh tòa nhà này đã bị hư hại nặng nề. Những năm 1950, Tổng Lãnh sự quán Anh trở thành Đại sứ quán Anh tại Quốc gia Việt Nam và sau này tại nước “Việt Nam Cộng Hòa”. Tòa nhà Đại sứ quán Anh được xây dựng lại theo thiết kế hiện đại modernist của kiến trúc sư Phạm Văn Thâng thuộc Công ty liên danh kiến trúc Hoa Thâng Nhạc nổi tiếng vào năm 1959. Đại sứ quán này hoạt động cho đến năm 1975 với tư cách là Đại sứ quán Anh tại Việt Nam.

Về phần Jardin d’Espagne, việc trao đổi lô đất trên Đại lộ Norodom đã trả lại Jardin d’Espagne cho Cục Địa Bạ và khiến nơi này trở thành một trong những công viên tuyệt vời của thành phố.

Sau năm 1955, công viên này được đổi tên thành công viên Liên Hiệp. 20 năm sau đổi tên tiếp thành công viên Lý Tự Trọng. Vào đầu những năm 1980, các tòa nhà nằm trên lô đất liền kề đã bị tháo dỡ và công viên được mở rộng ra gấp đôi. Hiện nay công viên trải dài giữa đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa và đường Pasteur xanh mát cả một khu vực thành phố.

Trải qua nhiều cuộc đàm phán, Jardin d’Espagne cuối cùng đã trở thành một trong những công viên được yêu thích nhất Sài Gòn ngày nay và gắn liền với biết bao nhiêu thế hệ.

Kết thúc bài viết này, Đỡ Buồn hy vọng thông qua những thông tin bổ ích về công viên Bách Tùng Diệp phía trên đã có thể phần nào giúp mọi người hiểu hơn về lịch sử của nước nhà và thêm phần yêu quý công viên tuyệt vời này.