CÔNG VIÊN LÊ VĂN TÁM – NGHĨA TRANG CỦA GIỚI THƯỢNG LƯU SÀI GÒN XƯA

Công viên Lê Văn Tám còn được biết đến với cái tên khác là nghĩa trang Mạc Đỉnh Chi. Trước khi trở thành “lá phổi xanh” giữa lòng trung tâm Q.1 thì nơi đây từng là nơi yên nghỉ của hàng ngàn binh lính Pháp và tầng lớp thượng lưu Sài Gòn thời bấy giờ.

Không chỉ mang trong mình vẻ đẹp ma mị mà công viên Lê Văn Tám còn sở hữu những giá trị văn hoá vẫn còn được tồn tại cho đến ngày nay.  Để biết thêm nhiều thông tin về lịch sử về quá trình hình thành và phát triển của công viên đặc biệt này thì hãy cùng Đỡ Buồn tìm hiểu thông qua bài viết dưới đây nhé!

ĐÔI NÉT ĐỘC ĐÁO VỀ CÔNG VIÊN LÊ VĂN TÁM Ở SÀI GÒN

Nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi hay còn được biết đến là nơi chôn cất của binh lính và chính trị gia người Pháp trong thời kỳ xâm lược Sài Gòn được xây dựng vào năm 1859, nơi đây còn được gọi bằng nhiều cái tên như Cimetiѐre Europе́en, Massiges và Đất Thánh Tây (theo cách gọi của người dân Sài Thành xưa).

Nằm về hướng Đông của tuyến đường National (là đường Hai Bà Trưng Q.1 hiện nay) với tổng diện tích nền lên đến 7,5 ha. Nơi đây chính là tiền thân của Công viên Lê Văn Tám – một trong những “mảng xanh” lớn nằm ngay giữa lòng trung tâm thành phố.

Những nhân vật nổi tiếng đầu tiên được chôn cất tại nghĩa trang này là ông Nicolas Barbe (đại uý thuỷ quân lục chiến Pháp), trung tá Jean – Ernest Marchaisse, ông Captain Doudart de Lagrée (nhà thám hiểm sông Cửu Long).

Từ cuối thế kỷ 19, khi các tiêu chuẩn về đất đai, môi trường vệ sinh tại công viên Lê Văn Tám được cải thiện thì nơi đây trở thành nơi an nghỉ của hàng loại chính trị gia người Pháp làm việc và sinh sống tại Sài Gòn như kiến trúc sư Marie – Alfred Foulhoux, thị trưởng Paul Blanchy, sĩ quan Alain Penfentenyo de Kervе́rе́guin, nhà truyền giáo Grace Cadman và Henri Chavigny de Lachevrotiѐre (là một nhà báo kiêm chính trị gia người Pháp).

Mặc dù là nghĩa trang được xây dựng bởi chính quyền Pháp, nhưng vẫn có một số ngôi mộ của người Đức, Nga và một số quốc gia khác được chôn cất tại đây.

Cho đến những năm gần cuối của thập niên 1800, thì nghĩa trang mới tiếp nhận chôn cất dân thường (nhưng đa phần là tầng lớp thượng lưu và giàu có tại đất Sài Gòn) do thời điểm này Sài Thành chìm trong bệnh dịch tả, sốt rét cùng kiết ly. và số người chết mỗi ngày lên đến con số hàng trăm người, đây chính là lý do mà chính quyền Pháp cho nghĩa trang mở cửa nhận chôn cất dân thưng để giảm bớt khó khăn.

Đầu năm 1870, một nghĩa trang khác được xây dựng nằm ở phía Bắc nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi. Nơi đây có tên là nghĩa trang Việt Nam nhỏ hay còn được biết đến với 2 cái tên Pháp khác là Cimetière Anamite và Cimetière Indigène.

Để phân chia ranh giới hai nghĩa trang thì chính quyền Pháp đã cho xây dựng thêm một con đường nhỏ mang tên rue des Deux cimetières (dịch ra là đường hai nghĩa trang) nhưng sau này con đường này được đổi tên lại thành đường Mayer rồi Hiền Vương. Ngày nay, con đường được biết đến là đường  Võ Thị Sáu.

Vào khoảng giữa năm 1870, nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi được thay một cái tên mới là “Vườn cha Ormoy” dựa theo tên của vị bác sĩ người Pháp Lachuzeaux d’Ormoy vì ông đã đưa các bệnh nhân khó bảo của mình đến đây để làm những công việc làm vườn như tỉa cây, tưới nước và chăm sóc hoa vì những việc này sẽ giúp các bệnh nhân thư giản và nhanh chóng hồi phục.

Khi thực dân Pháp rút về nước thì nghĩa trang này được chính quyền Việt Nam Cộng Hoà đứng ra tiếp quản. Nơi đây chính thức trở thành nơi an nghỉ của các chính trị gia và tầng lớp thượng lưu tại Sài Gòn và sự thay đổi này đã được tờ báo Courrier Saigonnais đăng tải vào cuối năm 1912. Ngày càng nhiều những ngôi mộ hoành tráng được xây dựng bên trong nghĩa trang, mặc cho rêu xanh phủ kín những ngôi mộ của chính quyền Pháp ngày xưa.

Trong suốt hai thập kỷ tiếp theo, nhiều nhân vật nổi tiếng là chính trị gia và tướng cao cấp cùng một số thành viên thuộc chính quyền Việt Nam Cộng Hoà cùng một phóng viên người nước ngoài khác (trong đó là ông François Sully – một nhà báo làm việc cho tờ báo  Time và Newsweek nước Mỹ qua đời vào năm 1971).

Bên trong nghĩa trang là sự hào nhoáng của những ngôi mộ có kiến trúc độc đáo và ngôi mộ của ông Nguyễn Văn Thịnh – thủ tướng đầu tiên thuộc thời Cộng hòa Nam Kỳ là đặc biệt nhất.

Tiếp đến là những nhân vật chính trị khác như ông Ngô Đình Diệm (tổng thống của chính quyền Việt Nam Cộng Hoà) cùng em trai ông là Ngô Đình Nhu (giữ chức vị cố vấn chính trị cho ông Ngô Đình Diệm). Hai người bị ám sát bởi quân đảo chính vào đầu tháng 11/1963. Thêm vào đó, ông Lê Văn Tỵ và ông Lưu Kim Cương (2 vị tướng Việt Nam Cộng Hoà) cũng lần lượt yên nghỉ tại đây.

NHÌN LẠI “NGUYÊN BẢN” CỦA CÔNG VIÊN LÊ VĂN TÁM

Vào những năm tháng sau, nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi (Công viên Lê Văn Tám ngày nay), nơi đây được chia cắt thành nhiều tuyến đường nhỏ với những hàng cây kiểng được chăm sóc bởi nhân viên của vườn Bách Thú Sài Gòn.

Bên cạnh đó, nơi đây còn được bao bọc bởi 4 lớp tường vôi và phần cổng chính nằm ở phía Nam đường Legrand de la Liraye (đường Điện Biên Phủ hiện nay) và nằm trực diện với con đường Massiges (đường Mạc Đĩnh Chi).

Theo tác giả Arthur J Dommen vào năm 1971, thì nhiều tin đồn cho rằng phần bức tường nằm ở phía tây nghĩa trang bị đổ là ám chỉ cho việc oan hồn của tổng thống Ngô Đình Diệm quay về để bắt ông Nguyễn Văn Thiệu (tổng thống Việt Nam Cộng Hoà hiện tại) phải chịu trách nhiệm với cái chết của mình. Những lời đồn đoán ma quỷ thất thiệt bắt đầu lan rộng đến mức không người dân Sài Gòn nào thời kỳ đó không nghe hay biết đến.

Sau sự việc này, năm 1983 chính quyền Sài Gòn quyết định cho dừng hoạt động nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi để biến địa điểm này thành Cung văn hoá thiếu nhi. Tuy nhiên, sau nhiều lần hoãn thi công thì nơi đây được quy hoạch lại thành một công viên rộng lớn với tên Lê Văn Tám.

Các phần mộ của người Việt bên trong nghĩa trang cũ sẽ được cải táng, sắp xếp và di dời sang nơi, còn những ngôi mộ của binh lính Pháp sẽ được cho khai quật và đem về các tỉnh thành khác.

Ngày nay, công viên Lê Văn Tám đã trở thành địa điểm vui chơi quen thuộc của hầu hết người dân và các thế hệ người dân Sài Gòn, những bóng xanh đã thay thế cho sự u ám trước đây của nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi.

Vào những dịp cuối tuần hay lễ Tết, công viên thường xuyên tổ chức các hoạt động giải trí như hội chợ, một số triển lãm về sách và nông nghiệp. Những giá trị lịch sử văn hoá về vật chất cũng như tinh thần của địa điểm đặc biệt này vẫn luôn được gìn giữ và phát triển cho đến hiện nay. 

Kết thúc bài viết ở đây, Đỡ Buồn hy vọng thông qua những thông tin bổ ích về công viên Lê Văn Tám phía trên, có thể truyền tải hết được vẻ đẹp và những giá trị văn hoá khó phai về nét đẹp của thời gian công viên đến với bạn và giúp bạn có thể quý trọng hơn những giá trị lịch sử về địa danh, ẩm thực, văn hoá và con người đáng tự hào của đất nước nói chung và Sài Gòn nói riêng.